Sicko

Anecdote 1: Mani met shig yaduu oyutnuudad yamar yumniih ni iluudee garsan mungu baihav. Bolomj l oldvol nimgen halaasaa ulam nimgelchihguyg hicheene. Tegsen neg udur udiin hoolnii uyer surguuliin suvilagchtay taardag yum baina. Ungursun sard minii tussan haniadnaas avhuulaad yusun shidiin yum yarij garav. Neg medsen nuhur nadaas asuuj baina, "Yur ni hoyulaa chinii insurance-iig chini ashiglaad daatgalaas mungu tsohivol yamar ve? Hediigeer baga ch gesen 50:50-iar ni huvaaj avya" geh ni ter. Uuduus ni bi "Tegj boldog yum uu, barigdval yana?" gesen chini nuguu nuhur heneg ch uguy "Zugeer, bi bugdiig ni argalna udahguy chamd daatgaliin baiguullagaas e-mail irne, tegeheer ni ochij munguu avaaray" geed yavaad ugdug yum baina. Bi ch dotroo neg ih toosonguy "Yamar bulterdeg gar ve?" gej bodood hicheel ruugee yavav. 7 honogiin daraa e-mail nadad irev: "Daatgaliinhaa mungiig irj avna uu." Hediigeer ih bish ch gesen --oiroltsoogoor 30-aad dollar-- orguy hoosnoos mungutey bolsondoo bayarlav :P Gehdee nuguu talaasaa minii tanihguy hen negnii Tamiriin musiig doloon baij tulsun tatvariin mungiig ni bi heneg ch uguy shuuchihsandaa setgel tavguytev :|

Anecdote 2: Zarimdaa amrahguy jaahan yadarchihval minii bien deeguur yum tuurchihdag tal bii. Odoogoos hoyor sariin umnu finals week-iin uyer ene baidal maani bur ch dordov. Amerikt iruutee sain dermatologist-d ochij uzuulne dee gesen bodloor teruuhen tend ni uuriiguu argalsaar l bailaa. Tegj tegj neg yum emnelegt ochiv. Daatgalaa uzuultel "Chinii daatgaliig chini endehiin gantshan l emneleg huleen zuvshuurnu, hervee tend appointment hiine gevel barag 2 sar ocherloh hereg garna" gedeg yum baina. Uchir baidlaa boss-doo hellee. Nuhur utsaar hoyor minute orchim yaringuutaa namaig tanidag huniihee tuslamjtaygaar nuguudur ugluu ni zai zavsaraar ni oruuluulahaar bolov, bravo! Nuguudur ugluu ni emchiin uruund ortol emch namaig uzeed Dove savan, bas neg tos-nii prescription bichij uguv. Sain daatgalguygeesee bolj yurduu l 5-han minute-iin tuluu ingej zovoh gej... (adal yavdal uugeer duusaaguy, emiin sand ochood unuuh tosiig ni avah getel nadaas $160 nehsen gej baigaa :P)

Enehuu hoyor anecdote (by the way, manaihan anecdote-iig onigoo gej buruu oilgood baidag tal bii, ene ni unendee zugeer l biographical incident-iig helne) bol odoogoor delhiid tugeemel baigaa hoyor health care system-iin -- private (market based) system & public (universal) health care system -- sul taluudiig ni hamgiin tod tomruunaar haruulna. Neg ni irgen burt eruul mendiin daatgal gesen socialist sanaan deer tulguurlah bolovch dundaas ni mani metiin parasite-uud baga bagaar shimegchleed inefficient bolgochihno, nuguu ni buhniig zah zeel medeg geed zund ni hayachihnaas bolood etsest ni olonh boloh yaduuchuud hohirood uldene. Uuruur helbel udguu hun turulhtun hamgiin efficient eruul mendiin system-iig bodoj olooguy l baina.

"Roger and Me", "Bowling for Columbine", "Fahrenheit 9/11" geh met kinonuudaaraa documentary-giin hugjliig shine tuvshind avaachsan Michael Moore uuriin eeljit buteelee enehuu Amerik-iin market-based eruul mendiin system-iin muu taliig dugnen shinjlehed zoriuljee. Tuuniiheer bol udguugiin Amerik dahi health care industry ni industrialized countries dotroo hamgiin muu ni buguud udguu hurtel gantsaarhanaa universal health care system-guy ni baigaa yum. Tuuniigee tereer ashgiin tuluu bus gesen zarchimtay Britain, France, Cuba gesen ulsuudiin system-tey mash chadvarlagaar haritsuulj haruulna (gehdee ter ulsuudiin systemiinh ni dogoldliig ni haruulahguy jaahan hypocritical sanagdsan).

Yurunhiiduu bol ene kino 2008 ond boloh ANU-iin yurunhiilugchiin songuuliin sungaatay davhtsaj hiigdseniig ch heleh uu udguu Amerikiin pundit-uud dund jinhene shuugian tarij baina. Hervee suuliin hagas sariin NYTimes, WSJ-iin Op-Ed-uud hiigeed CNN, FOX News zergeer garch bui hutulburuud, bur tsaashilbal sayhan bolson Democratic Party & GOP-iin metgeltseeniig unshsan bas uzsen bol barag udur bolgon ene kinotoy holbootoy yamar negen tomoohon survaljlaga, editorial garch buig olj harah bolno.

Nuguu talaasaa odoogoor sunultiin baidaltay baigaa Mongoliin eruul mendiin system-iin talaar arga hemjee avah tsag negent bolson baimaarsan. Erh barigchdad shinechlel hiihed chuham yu dutaj baina ve? Dan gants irgenii zorig uu, ali esvel tuunii ard ni yamar negen special interest baina uu?

Hervee zav oldvol ene kinog zaaval uzeerey. Tegeed Mongoliin eruul mendiin system-iig herhen avarch boloh talaar uursdiinhuu sanaa onoog comments hesegt bicheerey.

Links:
What’s Lacking in ‘Sicko’
WSJ Commentary - Who's Really Sicko?
Paul Krugman - Health Care Terror
Mongoloo on XX century Mongolian population